ਮਿੱਟੀ ਨੇ ‘ਵਾਜ ਮਾਰੀ ਹੈ (ਪਾਲ ਕੌਰ)
ਦਿੱਸਦੀਆਂ ਸਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ,
ਕਾਰਾਂ, ਬੱਸਾਂ, ਟਰੱਕ
ਪਰ ਅੱਜ ਕੱਲ ਲੱਭਦੀਆਂ ਨੇ ਅੱਖਾਂ,
ਰੱਜਦੀਆਂ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਵੇਖ ਵੇਖ,
ਛੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਟਰਾਲੀ-ਘਰ…
ਤੁਰੇ ਜਾਂਦੇ, ਚੀਰਦੇ ਜਾਂਦੇ
ਹਰ ਰੋੜਾ, ਪੱਥਰ, ਪਹਾੜ….
ਤੇ ਝੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਿਰ !
ਬਹੁਤ ਵਿਖਾ ਲਏ ਕਾਲੇ ਝੰਡੇ
ਤੇ ਬਹੁਤ ਬਾਲ ਲਈਆਂ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ ,
ਹੁਣ ਤਾਂ ਥਾਂ ਥਾਂ ਝੁੱਲਦੇ,
ਚਿੱਟੇ, ਹਰੇ, ਲਾਲ, ਕੇਸਰੀ ਝੰਡੇ…
ਤੇ ਬਲਦੀਆਂ ਮਸ਼ਾਲਾਂ ਵੇਖ,
ਝੁਕ ਜਾਂਦਾ ਸਿਰ !
ਇੱਕ ਰੰਗ, ਇਕ ਫੁੱਲ, ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਾਨ,
ਇੱਕ ਬਾਤ, ਇੱਕ ਜ਼ੁਬਾਨ ਨੇ,
ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਦੱਬ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਚ,
ਕਿੰਨੀ ਅਗਨ,
ਕਿ ਫੁੱਟ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਲਾਵਾ !
ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ
ਝੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਿਰ !
ਕਿੰਨੀਆਂ ਮਹਾਂਮਾਰੀਆਂ ਨੇ, ਮੂੰਹ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ,
ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅੰਦਰ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ,
ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੀ ਬੁੱਕਲ਼ ਵਿੱਚ
ਜਿਹੜੇ ਚੁੱਕ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਸ਼ਾਮਿਆਨੇ,
ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣੇ ਦੁਬਾਰਾ !
ਅਸੀਂ ਵੀ ਫ਼ੋਨ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਲ,
ਉਂਗਲ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਹ ਨਾਲ,
ਘਰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਸੀ ਬਾਜ਼ਾਰ …
ਨਿੱਕਾ ਵੱਡਾ ਸਭ,
ਵੱਡੇ ਸੇਠਾਂ ਦਾ ਮਾਲ !
ਮਿੱਟੀ ਨੇ ‘ਵਾਜ ਮਾਰੀ ਤਾਂ ਯਾਦ ਆਇਆ
ਕਿ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੇ ਭੁੱਲ ਆਏ ਹਾਂ,
ਖੇਤ, ਨੁੱਕਰ ਦੀ ਹੱਟੀ, ਸਬਜ਼ੀ ਦੀ ਰੇਹੜੀ,
ਬਜਾਜ ਤੇ ਸਭ ਨਿੱਕ-ਸੁੱਕ ਦੁਕਾਨ !
ਅੱਜ ‘ਵਾਜ ਮਾਰੀ ਹੈ ਮਿੱਟੀ ਨੇ,
ਤਾਂ ਸਭ ਉਡਾ ਦਿੱਤੇ ਹਵਾਵਾਂ ਨੇ,
ਉੱਚੇ ਦੁਕਾਨ, ਫਿੱਕੇ ਪਕਵਾਨ !
ਖੌਰੇ ਭੁੱਲੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂ,
ਮਨਾਉਂਦੇ ਸਾਂ, ਹਰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ, ਹਰ ਸਾਲ ..
ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਜਾਗ ਪਿਆ ਹੈ
ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਇਕ ਅੱਖਰ !
‘ਬਾਬਰਵਾਣੀ’ ਫਿਰ ਗੂੰਜੀ ਹੈ,
ਮੁੜ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਸੀਂ ,
ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ, ਦਿੱਲੀ ਤੱਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ !
‘ਠੰਢੇ ਬੁਰਜ’ ਨੇ ਫਿਰ, ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਨਿੱਘ !
ਰੋਹ ਨਾਲ, ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਨੋਕ ਨੇ,
ਫਿਰ ਖੋਦੀ ਹੈ ਮਿੱਟੀ ….
ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੈ,
ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕਾਂਬਾ………….
ਬੰਦਾ ਤੇ ਬਘੇਲ ਸਿਹੁੰ ,
ਹਰ ਪੱਗ , ਹਰ ਸਿਰ ਵਿੱਚ,
ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ !
ਕਿੰਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘਾਂ ਤੇ ਭਾਗੋ ਮਾਈਆਂ ਨੇ,
ਪਾ ਲਏ ਨੇ,
ਬਸੰਤੀ ਭਾ ਮਾਰਦੇ,
ਹਰੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਦੁਪੱਟੇ !
ਮਿੱਟੀ ਨੇ ‘ਵਾਜ ਮਾਰੀ ਹੈ,
ਤਾਂ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ,
ਲਾਹ ਕੇ ਤਮਗੇ, ਫ਼ੀਤੇ, ਵਰਦੀਆਂ ,
ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਸਿਰ ਨਿਵਾਇਆ ਹੈ !
ਉਘੜ ਆਇਆ ਹੈ ਜੋ ਲਿਖਿਆ ,
ਆਈਲੈਟਸ ਤਾਂ ਵਿਛਾਏ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ….
ਟੀਕੇ ਤੇ ਪੁੜੀਆਂ ਵਰਤਾਏ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ….
ਡੋਬ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਉਹ ਹੋਸ਼ ਤੇ ਜੋਸ਼,
ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਨ——
ਮਿੱਟੀ ਨੇ ‘ਵਾਜ ਮਾਰੀ ਹੈ,
ਤਾਂ ਝੁਕ ਗਏ ਨੇ ਸਿਰ !
ਮਿੱਟੀ ਮਾਰਦੀ ਹੈ ਆਵਾਜ਼
ਤਾਂ ਉੱਠ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਸਿਰ !
ਪਾਲ ਕੌਰ